مجتبی میرزاده؛ نابغه بی‌ادعای موسیقی ایران

مجتبی میرزاده؛ نابغه بی‌ادعای موسیقی ایران

سید مجتبی میرزاده در سال ۱۳۲۴ خورشیدی در کرمانشاه بدنیا آمد، به سبب شغل پدرش که کارمند دولت بود به مدت چند سال به ایلام رفتند. خودش می گوید که علاقه او به موسیقی در اوان کودکی و از سن سه سالگی، زمانیکه برای شنیدن موسیقی رادیو همسایه به آنجا کشیده می شد، شروع شده است.نوازنده ویلن، کمانچه، سه‌تار و آهنگساز اهل ایران بود.

وی برای هنرمندان بسیاری آهنگ ساخته‌است و آهنگ‌سازی فیلم‌های چندی را بر عهده داشت و گستره وسیعی از آهنگ‌ها را نواخته‌است از تکنوازی ویلن در موسیقی کردی و فارسی گرفته تا نوازندگی به همراه گروه در ضبط‌های استودیویی، از موسیقی محلی گرفته تا موسیقی کلاسیک غربی و پاپ، جاز و بلوز، از موسیقی سنتی تا ترانه‌های کوچه‌بازاری، سرودهای انقلابی و موسیقی فیلم. 

یادگیری ویولن با رادیو

در آن اوان، علیرغم مخالفت پدرش با نوازندگی کردن، به‌ناچار به صورتِ خودخوانده و بی‌بهره‌گیری از استادی جدّی مجبور بوده نواختنِ ویولن را با گوش‌دادن به نوازندگی‌هایی که از رادیو پخش می‌شده، فرابگیرد.

«میرزاده»، در گفت و گو با فروغ بهمن‌پور در مجله مقام موسیقایی،  بیان کرده بود: «یادش بخیر؛ با چه مصیبتی کارم را شروع کردم. یواشکی و دور از چشم پدر شروع کردم به تمرین در یک اتاق کوچک…؛ بدون معلم. آن موقع ساز، تنها از رادیو پخش می‌شد. من شیفته نوازندگی آقای پرویز یاحقی بودم. خیلی سعی می‌کردم که او را الگوی خودم قرار بدهم. شب و روز من شده بود آرشه‌کشی. بعد هم که کمی گذشت، چند کتاب درخصوص ساز ویولن به دستم رسید که خیلی کمک حالم شد».

سرانجام پدرش به اصرار یکی از آشنایان که علاقه «مجتبی» را به ویولن دیده بود برای او یک ویولن خرید. او پیش از آن مدتی با سنتور برادر بزرگتر تمرین موسیقی کرده بود. پس از خریدن ویولن، چون معلمی برای یادگیری ویولن نمی‌یابد، خود با استفاده از آهنگ‌های آن زمان رادیو شروع به یادگیری ویولن می‌کند.

«مجتبی میرزاده» در همان نوجوانی از کرمانشاه به سنندج می‌رود و در آنجا می‌تواند با فراغت خاطر بیشتری به ساز زدن بپردازد. وی در سنندج با ارکستر حسن کامکار (پدر اعضای اصلی گروه کامکارها) همکاری می‌کند و پس از چندی دوباره در سال ۱۳۳۹ به کرمانشاه بازمی‌گردد و در این باره می گوید: «من به رادیو کرمانشاه رفتم و صدای ساز من مورد تأیید استادانِ آن زمان قرار گرفت. آهنگ‌های متعددی تنظیم کردم که با صدای «حسن زیرک»، «ابراهیم خوشنوا»، «مرتضی تندر»، «مظهر خالقی» و خیلی‌های دیگر ضبط و پخش شد».

همکاری با رادیو تهران

میرزاده در سال ۱۳۴۶ با کسب رتبه سوم آزمون در دانشگاه هنرهای زیبا پذیرفته می‌شود و یک سال بعد هم از آزمون رادیو با تأیید بزرگانی چون مرحومان استادان «علی تجویدی»، «مصطفی کسری»، «حبیب‌الله بدیعی» و «محمد میرنقیبی» سربلند بیرون می‌آید تا بدین ترتیب همکاری خود را با رادیو در تهران آغاز کند».

در آن سال ها با ارکسترهای باربد، نکیسا و فارابی به عنوان نوازنده ویولن آغاز می‌کند. ساز تخصصی او، ویولن و کمانچه بود و با سه تار و سنتور آشنایی کامل داشت. 

«مجتبی میرزاده»؛ صاعقه استعداد

سید علیرضا میرعلی‌نقی، سال ٨٤ در یاداشتی به نام «صاعقه استعداد؛ به یاد مجتبی میرزاده»؛ در مجله موسیقایی، می نویسد: «سلوکِ موسیقایی و فردیِ وی به‌گونه‌ ای بود که در پی رسیدن به نوازندگی در ارکستر سمفونیک نبود، او می‌توانست نوازنده قطعات خود باشد. یک بداهه‌نواز استثنایی و گاه در حدّ معیارهای بین‌المللی، با ذهنیتی آزاد و بی‌مرز و با توانایی‌هایی که اندیشیدن به آنها در مخیلّه یک ویلونیست کنسرواتوارگذرانده و یا سه‌تارنوازِ حافظِ چند ردیف نمی‌گنجد. آنهایی که شگفت‌آفرینی‌های او را در مجالس دوستانه دیده‌اند، نیک به یاد دارند که قدرت تخیل و تنوع ایده‌های ملودیک و نیرومندی لحن و بیان مجتبی میرزاده در نوازندگی چه بوده است».

نوازندگی مجتبی میرزاده:

با وجودی که مجتبی میرزاده نوازندگی خود را متاثر از نوازندگی پرویز یاحقی می دانست و همیشه با احترام و فروتنی از ایشان یاد می کرد اما شخصیت مستقل ویولن میرزاده کاملاً مشهود و دارای ویژگی‌های مختص خود است. در ویولن میرزاده تکنیک‌های غربی نوازندگی ویولن همراه با شیرینی موسیقی ایرانی نمود دارد تریوله‌های قدرتمند و سریع، گلیساندوهای کم اما بجا و آرشه کشی نرم اما مستحکم از خصوصیات نوازندگی اوست.

“چهار مضراب شوشتری” تکنوازی ویلن، به همراهی تنبک بیژن کامکار، توانایی و قدرت کم نظیر و حتی بی نظیر او را در نوازندگی ویلن ایرانی به خوبی نشان می دهد ( آلبوم ” بداهه نوازی ویلن مجتبی میرزاده” )… افسوس که در سالهای آخر زندگی و در اوج تجربه و خلاقیت، همانند بسیاری دیگر از هنرمندان، به دلیل جفای زمانه، گوشه سکوت و خاموشی گزید و هنر موسیقی ایرانی از نبوغش بی نصیب ماند. یادش گرامی باد!

خاطره ای درباره استاد مجتبی میرزاده:

میلاد کیایی نوازنده برجسته سنتور، خاطره ای نقل می‌کند که شنیدنی است : در یک مهمانی، میزبان موسیقی زیبایی گذاشت که من متوجه شدم که این موسیقی باید ساخته یک ایرانی باشد. در حالی که دیگر مهمانان می گفتند خیر این آهنگساز روسی یا خارجی است. من با اطمینان گفتم این آهنگساز قطعاً ایرانی و مرجحاً میرزاده است. زیرا کمانچه ای در اثر بود که من ذهنم به وی معطوف شد. منتها من چون موسیقی را قبلاً نشنیدم، نتوانستم اظهارنظر قاطع کنم. به همین خاطر، گفتم چه خوب است که با خود میرزاده در میان بگذاریم. با وی تماس گرفتیم. برای وی موسیقی را گذاشتیم وی گفت: بله! کاری از من است. موسیقی فیلم “دالاهو” است. تعریف می کرد من یکبار صبح رفتم استودیو در اتاق فرمان استودیو نشستم و فیلم را دیدم به صورت بداهه این موسیقی را ساختم. میگفت عمده سازهای ارکستر را خودم زدم (تا جایی که تبدیل به یک ارکستر بزرگ شده بود!) یکی از ویژگی‌های میرزاده این بود که همواره در پشت صحنه کارهای هنری میکرد.

نظر صادق نوجوکی درباره مجتبی میرزاده:

صادق نوجوکی در مصاحبه‌ای در وصف وی می‌گوید: (مجتبی از نظر قدرت نوآوری و ابداع، بهترین نوازنده‌ای بود که در طول عمرم دیدم).

نظر مظهر خالقی درباره مجتبی میرزاده:

مظهر خالقی، خواننده مشهور کرد، درباره مجتبی میرزاده می‌گوید: همیشه نیز گفته‌ام، حسن زیرک شهرتش را مدیون میرزاده است. چون حسن زیرک قبل از مجتبی، به رادیو تهران رفته بود و آن‌جا با ارکستر بزرگ آواز خوانده بود، اما به نظر من، این آثار زیاد مردمی نشدند و بیشتر آن‌ها از ذهن پاک شده‌است. [زیرک] در تهران با ارکستر مشیر همایون شهردار کار کرده بود، هیچ‌کدام از این آثار موجب شهرت حسن زیرک نشده بود و کارهایش وارد جامعه نشد، حتی آثاری که در رادیو بغداد ضبط کرده بود، زیاد مورد توجه قرار نگرفت، اما تمام آثاری که با رادیو کردی کرمانشاه که سرپرست آن محمد عبدالصمدی و هنر میرزاده ضبط شده‌است، حس خاصی دارد و در حافظه جمعی مردم، ماندگار شده‌اند.

فعالیت های هنری مجتبی میرزاده:

آهنگسازی و تنظیم:

آهنگ‌های معروف موسیقی کردی با صدای حسن زیرک و مظهر خالقی

آلبوم «راز گل» با صدای علیرضا افتخاری

ترانه‌های «دایه دایه» (موتورچی)، «بزران بزران»، «میری» (جنگ لران)، آسمون، در موسیقی لری با صدای رضا سقایی

آلبوم «نوروز آوارگان» با صدای عبدالوهاب مددی (موسیقی افغانی)

آلبوم «به یاد آن گذشته» با صدای همایون کاظمی

تنظیم موسیقی آلبوم‌های «زلف بنفشه»، «یوسف گمگشته» و «نفس باد صبا» آهنگ از همایون خرم و با صدای نادر گلچین

آلبوم «مست عشق» با صدای اکبر گلپایگانی(گلپا)

تنظیم آهنگ‌های «اشک و آه» (آشیونه)، «اوستا کریم»، «زندگی قشنگه»، «ببخش»، «کاشکی دوستت نداشتم» و «نمی‌خوام» با صدای هایده

آهنگسازی و تکنوازی بسیاری دیگر آهنگ‌ها با صدای خوانندگانی چون هایده، معین، گوگوش، داریوش اقبالی

سرودهای انقلابی:

به لاله در خون خفته

بوی گل سوسن و یاسمن آید – دیو چو بیرون رود فرشته درآید

محمدعلی ابرآویز نیز مدعی آهنگسازی این اثر است.

آهنگ ها:

مازیار فریاد عشق

مرجان جفت سلیمان

افشین شاد نیاز من

امیر رسایی به من نگو

امیر رسایی اسم

امیر رسایی تولد عشق

گوگوش دریغ

گوگوش هجرت

جهانگیر افشین الههٔ محبت

جهانگیر افشین بی کرانه

جهانگیر افشین سکوت

جهانگیر افشین صدام کنی

علیرضا افتخاری کمان ابرو

علیرضا افتخاری حال خونین دلان

علیرضا افتخاری با ما منشین

امان‌الله تاجیک دنیا

امان‌الله تاجیک شب بی ستاره

امان‌الله تاجیک همسر من

امان‌الله تاجیک دل شکسته

امان‌الله تاجیک بهانه

امان‌الله تاجیک چی بگم

امان‌الله تاجیک نگاه تو

امان‌الله تاجیک رنج غربت

امان‌الله تاجیک تنهایی

امان‌الله تاجیک خیمه شب بازی

رضا سقایی سبز چشم خوب

رضا سقایی درخت نارون

رضا سقایی دختر قد بلند

رضا سقایی خسرو شیرین

رضا سقایی چوپان

رضا سقایی بزران بزران

رضا سقایی موتورچی

رضا سقایی میری

پیام عزیزی یا رسول‌الله بی قرارم

پیام عزیزی ای ماه عالم سوز من

پیام عزیزی مقام کردی یا رسول‌الله

پیام عزیزی ای خالوی ریبوار

پیام عزیزی لبیک

پیام عزیزی طلع البدر الینا

پیام عزیزی صلوات الله الی الهادی

پیام عزیزی مقام عربی بلغ العلی بکماله

پیام عزیزی یا نبی یا نبی

همایون کاظمی گریز

همایون کاظمی به یاد آن گذشته

همایون کاظمی شعله سرکش

همایون کاظمی افسانه

همایون کاظمی سنگ صبور

همایون کاظمی پوچ

همایون کاظمی غریب روزگار

همایون کاظمی وداع

هایده اشک و آه

هایده اوستا کریم

هایده زندگی قشنگه

هایده بخشش

هایده خراباتی

هایده کاشکی دوستت نداشتم

هایده نمی خوام

گروه کر بوی گل و سوسن و یاسمن آید

گروه کر لاله در خون خفته (شهید)

فرزین پرسپولیس

فرزین برگ زرد

فرزین هوای یار

فرزین شطرنج

فرزین یارب

شاهرخ کوله بار

مرتضی صبر کن

زویا ثابت دختران سیه روز

رامش نیش

نلی قدم رنجه

برخی از تکنوازی‌ها:

تکنواز سه‌تار در ترانه «بزن تار» با صدای هایده و آهنگسازی صادق نوجوکی

تکنواز ویولن در ترانه «مخلوق» با صدای گوگوش

تکنواز ویولن در ترانه «دیوونتم» با صدای حمیرا

تکنواز کمانچه در آهنگ شروع روزانه رادیو دریا ساخته عماد رام

تکنواز سه‌تار در ترانه «شازده خانوم» با صدای ستار (اولین استفاده از ساز سه تار در موسیقی پاپ ایرانی)

تنظیم و تکنوازی قطعه‌ای طنز برای برنامه تلویزیونی «کاف شو» به کارگردانی پرویز صیاد، موسیقی بر اساس باله دریاچه قو اثر چایکوفسکی که در  ادامه به یک قطعه شش‌وهشت ایرانی تبدیل می‌شود و در نوع خود، در موسیقی بی‌کلام طنز بی‌نظیر است.

تکنواز ویولن در آلبوم «نون و دلقک» (ویدئوی مجتبی میرزاده در حال ضبط ویولون قطعه نون و دلقک)

تکنواز کمانچه قطعه ارکستری در آلبوم «گلبانگ دو» با صدای محمدرضا شجریان و آهنگسازی حسن یوسف زمانی

تکنوازی ویولن در بسیاری از آهنگ‌های معروف کردی با صدای حسن زیرک و مظهر خالقی

تکنواز کمانچه در آلبوم «یادگار دوست» شهرام ناظری با آهنگسازی کامبیز روشن روان

تکنوازی ویولن در آلبوم «از دست عشق» با صدای عزیز شاهرخ

تکنواز کمانچه در «نازنین یار» با صدای حسام الدین سراج

تکنواز ویولن در موسیقی سریال تلویزیونی (تلفن مشترک)

تکنوازی سه تار در آهنگ دو پرنده لیلا فروهر

تکنوازی سه تار در ترانه زنگ حساب با صدای ستار، آهنگ صادق نجوکی، تنظیم ناصر چشم آذر و شعر علیرضا نوری زاده

تکنوازی سه تار و ویلن و تنظیم ترانه به من نگو با صدای امیر رسایی، آهنگ و شعر محمود قراملکی و تنظیم مجتبی میرزاده

تکنوازی ویلن در ترانه خودخواه با صدای وفا آهنگ سیاوش قمیشی، تنظیم منوچهر چشم آذر و شعر پرویز وکیلی

تکنوازی ویلن در ترانه مخلوق با صدای گوگوش آهنگ حسن شماعی زاده، تنظیم منوچهر چشم آذر و شعر منصور تهرانی

تکنوازی سه تار در ترانه «دختران سیه روز» آهنگ قدیمی از ناشناس، تنظیم از مجتبی میرزاده با صدای زویا ثابت

تکنوازی ویلون آهنگ به دیدارم بیا با شعری از بانو همامیرافشار با صدای  معین

موسیقی فیلم:

گل‌ها و گلوله‌ها (۱۳۷۰)

مسافران مهتاب (۱۳۶۶)

مدرک جرم (۱۳۶۴)

حماسه مهران (۱۳۶۳)

تفنگدار (۱۳۶۲)

خانه عنکبوت (۱۳۶۲)

جایزه (۱۳۶۱)

دادا (۱۳۶۱)

قرنطینه (۱۳۶۱)

اعدامی (۱۳۵۹)

پنجمین سوار سرنوشت (۱۳۵۹)

بن‌بست (۱۳۵۷)

زن و زمین/خوش غیرت (۱۳۵۷)

صمد در به در می‌شود (۱۳۵۷)

نفس‌بریده (۱۳۵۷)

در امتداد شب (۱۳۵۶)

جای امن (۱۳۵۶)

صمد در راه اژدها (۱۳۵۶)

میراث (۱۳۵۵)

صمد خوشبخت می‌شود (۱۳۵۴)

عیالوار (۱۳۵۲)

قیامت عشق (۱۳۵۲)

تختخواب سه‌نفره (۱۳۵۱)

حکیم‌باشی (۱۳۵۱)

خانه قمر خانم (۱۳۵۱)

صمد و سامی، لیلا و لی لی (۱۳۵۱)

مردی در طوفان (۱۳۵۱)

درشکه‌چی (۱۳۵۰)

شاطر عباس (۱۳۵۰)

صمد و قالیچه حضرت سلیمان (۱۳۵۰)

عزیز قرقی (۱۳۵۰)

عمو یادگار (۱۳۵۰)

لوطی (۱۳۵۰)

محلل (فیلم) (۱۳۵۰)